ပၢင်ၽိုၵ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်း (ပၢင်ၽိုၵ်းႁတ်း)

ၼႂ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈလူင် ဝတ်ႉပုပ်ႉပႃႇရူင်ႇ၊ ဝဵင်းလွႆၵေႃႇ၊ မိူင်းယၢင်းလႅင်။ ၼႂ်းဝၼ်းသိၼ် ဝၢႆးတွပ်ႇလိၵ်ႈယဝ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၶမ်ႈ ၵူႈသိၼ်လႆႈၸတ်းႁဵတ်း ပၢင်ၽိုၵ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်း (ပၢင်ၽိုၵ်းႁတ်း) ၵူႈဝူင်ႈယူႇဢေႃႈ။

ငိၼ်းၸူမ်းၶွပ်ႈၸႂ်ယႂ်ႇၼမ်ၼိူဝ် ၸဝ်ႈၶူးႁဝ်းၶဝ်ၵူႈပႃးလႄႈ လုၵ်ႈႁဵၼ်းႁဝ်းၶဝ်တင်းသဵင်ႈ ဢၼ်လႆႈၽွမ်ႉတူဝ် ၽွမ်ႉၸႂ်ၵၼ်သေလႄႈ ၶိုင်သၢင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ပၢင်ၵႂႃႇ ပုၼ်ႈတႃႇႁူဝ်တီး ဝၼ်းသိၼ်ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ
ၸဝ်ႈၶူးဢႃႇတိတ်ႉၸ(ၼွင်ၶဵဝ်) လႆႈႁဵတ်းပဵၼ် ၽူႈၵႅဝ်ႈပၢင်မၼ်းလႄႈ သပ်းလႅင်းၸႅင်ႈၼႄၶိုၼ်း လွင်ႈဢၼ် ၽူႈမွၵ်ႇလၢတ်ႈၶဝ်လၢတ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉၶႃႈဢေႃႈ။
ၼႂ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းဢၼ်မႃးၽိုၵ်းမွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ----
********
႑။ ၸဝ်ႈၸၢင်းၵေႃးမလ(ၵျွၵ်းမႄး)
မွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄၵႂႃႇ လွင်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း လၢတ်ႈၼႄဢဝ်ဢပုမ်ႇဢွၼ်ႇတွၼ်ႈၼိုင်ႈသေ ၼႂ်းဢႃႈပုမ်ႇၼၼ်ႉ တႅၵ်ႈၼႄဝႃႈ ႁႂ်ႈမေႃယူႇၸွမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ လွင်ႈလၢတ်ႈသိုဝ်ႈလႄႈ လွင်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၵူႈတီႈၼႆ ယွၼ်ႉၼၼ်ႁႂ်ႈမေႃတူၺ်းသၢႆငၢႆတူင်ႇဝူင်းသေလႄႈယူႇၵႂႃႇ။
********
႒။ ၸဝ်ႈဝၼ်ႇၼသီႇရိ(ၵေႇသီႇ)
မွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇဝႃႈ-
(ၵ) ၵၢၼ်လီ-ၵၢၼ်ၵုသူဝ်ႇ
(ၶ) လူဝ်ႇလီ-လူဝ်ႇႁၵ်ႉၵၼ်
(င) ပၼ်လီ-ပၼ်တၢင်းႁု
ၶိုၼ်းသပ်းလႅင်းၼႄ --

ၵၢၼ်လီ-ၵၢၼ်ၵုသူဝ်ႇ
ၵၢၼ်ဢၼ်ႁဝ်းႁဵတ်းၵူႈဝၼ်းဝၼ်းၼႆႉ ပေႃးမေႃဝႆႉၸႂ်ၼႆ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇမူတ်းမူတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးတေမႃး တူၺ်းဢဝ်ၼႂ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈႁဝ်းၼႆႉၼႆၸဵမ်လွင်ႈပတ်းယူး တဵၵ်းၼမ်ႉ ဢၢၼ်ႇလိၵ်ႈဝႃႈလိၵ်ႈ ႁဵတ်း ဝေႇယႃႇဝိတ်ႉၸၵူႈပိူင်ပိူင်ၸၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ။
လူဝ်ႇလီ-လူဝ်ႇႁၵ်ႉၵၼ်
ဢၼ်လူဝ်ႇလီလိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼႆႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈႁၵ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ။ ပေႃးႁဝ်းႁၵ်ႉၵၼ်ၽွမ်ႉၵၼ် ၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်ပေႃးၼႆ တိုၼ်းတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယူႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းတိူၵ်ႈလိၵ်ႈႁဝ်းၼႆႉ လႆႈမႃးယူႇႁူမ်ႈႁွမ်းၸွမ်းၵၼ်ၼႆ ႁဝ်းလူဝ်ႇ မေႃၸွႆႈထႅမ် လူဝ်ႇမေႃႁၵ်ႉၵၼ်ၸင်ႇတေၸၢင်ႈမီးတၢင်းၵတ်းယဵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။

ပၼ်လီ-ပၼ်တၢင်းႁု
လွင်ႈယိုၼ်ႈမႅင်ႇပၼ်ၵၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢၼ်လီလိူဝ်သေပိူၼ်ႈတႄႉ ပဵၼ်တၢင်းႁုၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်း တူင်ႇဝူင်းႁဝ်း ၸဵမ်ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉ ဢူၺ်းၵေႃႉႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈၵႆႉပၼ်သတိၶဝ် လူဝ်ႇလႆႈၵႆႉ လၢတ်ႈ ပၼ်လွင်ႈႁုတၢင်းႁၼ်ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈယိုၼ်ႈပၼ်ဢၼ်လီထိသုတ်းယဝ်ႉ။
********
႓။ ၸဝ်ႈၶတ်ႉတိယ(ၵျွၵ်းမႄး)
မွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇ လွင်ႈတူဝ်ထူပ်းမၼ်းၸဝ်ႈ လွင်ႈလႆႈၶဝ်ႈသွၼ်ႁဵၼ်းၼႂ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈ တၢင်ႇတီႈလႄႈ လွင်ႈလႆႈမႃးယူႇၼႂ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈလူင်ဝတ်ႉပုပ်ႉပႃႇရူင်ႇၼႆႉ သိုပ်ႇသမ်ႉလၢတ်ႈၼႄ လွင်ႈၽွၼ်းလီ ဢၼ်လႆႈ မႃးယူႇၼႂ်းတိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈယူႇၸွမ်းၵူၼ်းၼမ် ။
********
႔။ ၸဝ်ႈၸၢင်းၼၼ်ႇတိယ(ပၢင်လွင်း)
မွၵ်ႇလၢတ်ႈၵႂႃႇၽၢႆႇမၢၼ်ႈ(ၵူၺ်းၵႃႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈမၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇပေႃးမေႃလီလီ ၵွပ်ႈယူႇၸွမ်းပီႈၼွင်ႉပဢူဝ်းၶဝ်ၸဵမ်လဵၵ်ႉ)
မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ --
ၶႃႈတပႄးတႄႉ တူဝ်ပဵၼ်တႆးဝႃႈၼႆသေတႃႉ ၵႂၢမ်းတႆးတႄႉ ဢမ်ႇမေႃလၢတ်ႈၶႃႈ ပေႃးပိူၼ်ႈလၢတ်ႈမႃးတႄႉ ထွမ်ႇပွင်ႇယူႇ ယွၼ်ႉၶႃႈလႆႈယူႇၸွမ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈၵႂၢမ်းတႆးဢမ်ႇမေႃလၢတ်ႈ သိုပ်ႇၼႆႉၵႂႃႇ ယွၼ်ႉဝႃႈၶႃႈလႆႈမႃးယူႇၸွမ်း ၼႂ်းတူင်ႉဝူင်းတႆးယဝ်ႉၶႃႈလႄႈ ၶႃႈတေၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈမေႃလၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး မီးၼင်ႇ ၼႆၵူၺ်းၶႃႈ။
********
႕။ ၸဝ်ႈၸၢင်းဝိမလ(လႃႈသဵဝ်ႈ)
မွၵ်ႇလၢတ်ႈၼႄၵႂႃႇ -
မေႃသွၼ်သၢမ်ၵေႃႉ
(ၵ) ၵေႃႉႁၵ်ႉႁဝ်း
(ၶ) ၵေႃႉၸင်းႁဝ်း
(င) ၵေႃႉဢမ်ႇၼင်ႇႁိုဝ်ၼိူဝ်ႁဝ်း
ၶိုၼ်းသပ်းလႅင်း----
ၵေႃႉႁၵ်ႉႁဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းတေၸၢင်ႈသွၼ်ပၼ်ႁႂ်ႈႁဝ်းယဵၼ်ႇငႄႈ။
ၵေႃႉၸင်းႁဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းတေၸၢင်ႈသွၼ်ပၼ်ႁႂ်ႈႁဝ်းလႅတ်း။
ၵေႃႉဢမ်ႇၵႃႈႁိုဝ်ၼိူဝ်ႁဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းတေသွၼ်ပၼ်ႁႂ်ႈႁဝ်းမေႃပိူင်ႈဢိင်တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။
လိူဝ်ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈဢဝ်ၶေႃႈသင်ႇသွၼ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် တွၵ်ႉတိူဝ်ႇပၼ်ႇၺႃႇၼၼ်ႇတမႃးမွၵ်ႇၶႆႈထႅင်ႈဝႃႈ--

ႁဝ်းၵိူတ်ႇမႃးပဵၼ်ၵူၼ်းယဝ်ႉ ၵၢၼ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈႁဵတ်းဢိူဝ်ႈ
ႁဝ်းၵိူတ်ႇမႃးပဵၼ်တႆးယဝ်ႉ ၵၢၼ်တႆးၼၼ်ႉႁဝ်းလူဝ်ႇလႆႈႁဵတ်းဢိူဝ်ႈ။

ပၼ်လီ ပၼ်တၢင်းႁု-ၸုလီ ၸုတၢင်းမေႃ

သိုပ်ႇတေႃႉတႆႇၶႆႈလူၺ်ႈၵႂၢမ်းတွၵ်ႇတိူဝ်ႇၶမ်းမၢႆလူင် ထမ်ႇမသႃႇမိ ထႅင်ႈဝႃႈ--
ႁဝ်းၽွမ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ တႃႇတေမိူၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁဝ်းလူဝ်ႇမီးပၢင်ၽိုၵ်းၽွၼ်ႉ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး သိုပ်ႇလတ်ႈထႅင်ႈ--
ႁၵ်ႉႁႃႈႁၵ်ႉ
(ၵ) ၸဝ်ႈၾႃႉႁၵ်ႉ ပၼ်လၢပ်ႈပၼ်ၶမ်း
(ၶ) ၼၢင်းၾႃႉႁၵ်ႉ ပၼ်လုပ်ႈပၼ်ၵမ်း
(င) ပေႃႈမႄႈႁၵ်ႉ သွၼ်ပၼ်ၵႂၢမ်းထမ်း
(ၸ) မုၼ်ၸဝ်ႈႁၵ်ႉ ဢဝ်ၶွၼ်ႉဝၢႆႁမ်း
(သ) တၵႃႇႁၵ်ႉ ဢဝ်ၶဝ်ႈသွမ်းတမ်း။
********
ဝၢႆးသေၼၼ်ႉၵေႃႈ သိမ်းပၢင်မွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းၵႂႃႇပုၼ်ႈတႃႇဝၼ်းသိၼ်ၶမ်ႈၼႆႉတႄႉ ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ။